معرفی و نقد کتاب عمو نوروز و خاله نوبهار نوشته‌ی شکوه قاسم نیا

شناس‌نامه‌ی اثر

عنوان:

قصه‌ی عمو نوروز و خاله نوبهار

نویسنده:

شکوه قاسم نیا

مترجم:

تألیفی

تصویرگر:

فریبا بندی

انتشارات:

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

گروه سنی:

7 تا 12 سال

موضوع:

بهار و عید نوروز، قصه های عمو نوروز

معرفی و نقد کتاب عمو نوروز و خاله نوبهار نوشته‌ی شکوه قاسم نیا

کتاب قصه‌ی عمو نوروز و خاله نوبهار، نوشته‌ی خانم شکوه قاسم نیاست. شکوه قاسم نیا شاعر و نویسنده‌ی شناخته‌شده‌ای در حوزه‌ی کودک و نوجوان است و تا کنون بیش از دویست اثر از او به چاپ رسیده است. نوشتن برای کودکان را از مجله‌ی کیهان بچه‌ها آغاز کرد. شعرها و نوشته‌های او به کتاب‌های درسی نیز راه یافته است. او در آثارش زبانی شیرین و کودکانه دارد و توانسته با دایره‌ی کلمات قابل فهم کودکان، برای آنها آثار جذابی بیافریند.

انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1389، کتاب قصه‌ی عمو نوروز و خاله نوبهار را منتشر کرده است. این نشر در بیش از چهار دهه فعالیت خود، از نظر تعداد آثاری که منتشر کرده، پیش‌تاز نشر کتاب کودک و نوجوان در ایران بوده است.

طبق شناس‌نامه‌ی کتاب، مخاطب این داستان گروه سنی هفت تا دوازده سال است، اما به نظر می‌رسد برای گروه سنی دوازده تا چهارده سال نیز جذاب و مفید باشد، زیرا گروه سنی دوازده تا چهارده سال مفاهیم و نمادهای به‌کاررفته در کتاب، مثل نمادها و مفاهیم سفره‌ی هفت‌سین و جشن نوروز و مفهوم عشق و دوستی را بهتر درک می‌کند. مطالعه‌ی این کتاب را به محققان آداب و آیین‌های ایرانی، والدین و مربیانی که می‌خواهند رسوم ایرانی را به صورت غیرمستقیم و با زبان هنر به کودکان آموزش و انتقال دهند و نمایش‌نامه‌نویسان و هنرمندانی که به دنبال متن برای ساخت آثار نمایشی‌اند، توصیه می‌کنم.

موضوع اصلی کتاب رسیدن بهار و سنت‌ها و نمادهای نوروز در این فصل است، سنت‌ها و نمادهایی چون خانه‌تکانی، پوشیدن لباس نو، گره زدن سبزه، چیدن سفره‌ی هفت‌سین، دود کردن اسپند و… . داستان کتاب بازنویسیِ افسانه‌ی عمو نوروز و ننه سرماست. در این بازنویسی، هوش‌مندانه، نام خاله‌نوبهار را به جای ننه‌سرما انتخاب کرده‌اند که تداعی‌گر شروع بهار است.

همه‌ی نام‌ها و نمادهای داستان نشانه‌های آمدن بهارند، هم‌زمانی وقوع عشق با زنده شدن طبیعت و پاک کردن خانه و دل از گرد و غبارها.

داستان با توصیف ویژگی‌های ظاهری و شخصیتی عمونوروز آغاز می‌شود. بعضی از این ویژگی‌ها رویایی و فانتزی‌اند: «عصایش را به هرچه می‌زد، سبز می‌شد. از توی خورجینش هم هرچه می‌خواست، بیرون می‌کشید.» یا «عمونوروز با عصای سحرآمیزش زد به کلاف. از جادوی عصا، هفت رنگ کلاف پخش شد توی هوا و نشست روی دشت و صحرا». در ادامه، توصیف خاله نوبهار و خانه‌اش می‌آید و لابه‌لای این توصیف‌ها رد پای عشق او به عمونوروز و انتظار او برای آمدنش پیداست.

همه‌ی نام‌ها و نمادهای داستان نشانه‌های آمدن بهارند، هم‌زمانی وقوع عشق با زنده شدن طبیعت و پاک کردن خانه و دل از گرد و غبارها. تمام این مفاهیم با زبانی ساده و گاه ریتمیک بیان می‌شود. این وزن، ریتم و تلفیق شعر با نوشته، خواندن کتاب را لذت‌بخش‌تر و دل‌نشین‌تر می‌کند و نشان می‌دهد که نویسنده‌ی داستان شاعری است کاربلد. در خوانش کتاب نیز باید به این کلمات هم‌پایان و موزون توجه و بر آن‌ها تأکید شود تا زیبایی و روانیِ نوشته حفظ شود. مربی یا والدین می‌توانند در قسمت‌های کلمات آهنگین و هم‌پایان، کلمه‌ی اول را خودشان بخوانند و اجازه بدهند کلمه‌ی دوم را خود کودک حدس بزند یا بخش‌های شعری کتاب را با نغمه‌های خاصی که خودشان می‌سازند، بخوانند.

متن خیلی جاها ریتم‌دار و آهنگین است، این ریتم و آهنگ دل‌نشین را در حروف‌چینی و پاراگراف‌بندی‌های نرم و موج‌دار کتاب نیز می‌توان دید که مثل موج دریا یا نسیم نرم و ملایم، چشم‌نواز است.

اما چیزی که شاید برای مخاطب کودک، ابهام و ناراحتی ایجاد کند، پایان‌بندی کتاب است که با محتوای بخش اول داستان، تناقض دارد. داستان در ابتدا، همه از شادی و نشاط و تغییر می‌گوید، اما در پایان، با این جمله تمام می‌شود: «فقط دل خاله نوبهار بود که تنگ‌تنگ بود». خاله نوبهار یکی از شخصیت‌های اصلی داستان است. ما از ابتدای داستان با او هم‌راه بوده‌ایم و دوست نداریم او را دل‌تنگ ببینیم. او نماد بهار است؛ چرا باید دل‌تنگ باشد؟ از سوی دیگر، گروه سنی مخاطب هنوز به درکی از ناکامی در عشق نرسیده است. او دوست دارد همه چیز خوب به پایان برسد و شاید دل‌تنگی خاله نوبهار کودک را دل‌تنگ و ناراحت کند.

تصویرگری کتاب با استفاده از تکنیک کلاژ است، زیبا و با رنگ‌های جذاب و متناسب با سلیقه و روحیات گروه سنی مخاطب و موضوع داستان. توجه به جزییات در تصاویر، قابل تحسین است. رنگ‌هایی که برای پس‌زمینه‌ی صفحات انتخاب شده نیز رنگ‌های بهاری و شاد و متناسب با محتوای داستان و ویژگی‌های روان‌شناختی مخاطب کودک است. همان‌طور که اشاره کردم، متن خیلی جاها ریتم‌دار و آهنگین است، این ریتم و آهنگ دل‌نشین را در حروف‌چینی و پاراگراف‌بندی‌های نرم و موج‌دار کتاب نیز می‌توان دید که مثل موج دریا یا نسیم نرم و ملایم، چشم‌نواز است.

اگر بخواهیم کتابی در همین سبک و با همین موضوع معرفی کنیم می‌توانیم به کتاب عمو نوروز نوشته‌ی فریده فرجام و م. آزاد اشاره کنیم.

قصه‌‌‌ی عمو نوروز و خاله‌نوبهار را در فیدیبو یا طاقچه بشنوید.