درخت قاضی (حکایتی از قابوس‌نامه)

قاضی معروفی بود در طبرستان که به عدالت و هوش و ذکاوت مشهور بود. مرد طبری به همراه دوستش پیش او آمد و گفت: «ای قاضی! این دوستم بدهکار است. صد دینار از من قرض گرفته، اما انکار می‌کند و می‌گوید من اصلا از تو پولی نگرفته‌ام».

مرد بدهکار گفت: «نه! من اصلاً از تو پولی نگرفته‌ام!».

قاضی به مرد طبری گفت: «آیا شاهدی داری که گواهی بدهد این پول را به دوستت قرض داده‌ای؟».

مرد طبری اندوهگین گفت: «نه!».

قاضی گفت: «پس مجبورم دوستت را قسم بدهم و او قسم بخورد که از تو پولی نگرفته است».

مرد طبری شروع کرد به گریه و زاری که: «ای قاضی! خُب دوستم قسمِ دروغ می‌خورد و اصلاً از این کار شرم نمی‌کند! آن وقت صد دینار پولِ زحمت‌کشی و رنج سال‌های من از بین می‌رود!». قاضی که این گریه و زاری را دید، متوجه شد که مرد راست می‌گوید. گفت: «ای خواجه، حالا قصه‌ی این وام دادن را برایم بگو تا ببینم ماجرا چه بوده است».

مرد گفت: «ای قاضی، این مرد دوستِ چندین‌ساله‌ی من است. یک‌باره عاشق و شیدا و دلباخته‌‌ی زنی شد. مهریه‌‌ی آن بانو 150 دینار بود که دوست من نداشت. او شیفته و واله شده بود و یکسره گریه و بی‌تابی می‌کرد. دلم برایش به رحم آمد. ما بیست سال دوست و همراه هم بودیم». به او گفتم: “ای فلان! تو که الان زر و سیمی نداری. چطور می‌خواهی به وصال این بانو برسی؟” او گفت: “همین که ازدواج کردم، او دیگر همسرم است و از او خواهش می‌کنم این پول را برگرداند!”

«قاضی عزیز! همین دوستم گفت: “به محض این‌که دلش آرام بگیرد، می‌تواند این پول را برگرداند. تاجر خوبی است و گردآوری این پول برایش خیلی سخت نیست”. من به او گفتم که من صد دینار به او قرض می‌دهم اما این صد دینار نتیجه‌ی سال‌ها تلاش و رنج من است. این دوستم پیش من سوگند خورد که به ماه نرسیده این پول را به من بر می‌گرداند. اکنون بیشتر از چهارماه است که او نه دنبال تجارت است و نه دنبال کاری، و اصلاً انکار می‌کند که به او پول داده‌ام».

قاضی به مرد بدهکار گفت: «دوستت راست می‌گوید؟».

مرد بدهکار با قُلدری گفت: «این مرد اصلاً به من پولی نداده و الکی می‌گوید و فکر و خیال دارد تا پول‌های من را بگیرد».

قاضی کمی فکر کرد و گفت: «کجا نشسته بودید؟ همان وقتی را می‌گویم که به او صد دینار دادی». مرد گفت: «زیر یک درختی بودیم».

قاضی گفت: «وقتی زیر درخت به او پول قرض داده‌ای، پس چرا می‌گویی که شاهدی و گواهی نداری؟ آن درخت شاهد تو است».

بدهکار خندید و گفت: «خب درخت این‌جا بیایید و بگوید من از دوستم پول گرفته‌ام! آن‌وقت قبول است. پول را برمی‌گردانم».

مرد طبری دوباره به گریه و زاری افتاد که: «ای قاضی مگر درخت حرف می‌زند؟ مگر درخت راه می‌رود تا پیش شما بیاید؟».

قاضی گفت: «ای مرد طبری، دوستت پیش من است. تو برو زیر همان درخت، دو رکعت نماز بخوان و بر محّمد مصطفی صلوات بفرست و بعد به درخت بگو قاضی به تو حکم کرده که بیایی و شهادت بدهی».

بدهکار ناگهان زد زیر خنده و بلند بلند خندید. مرد طبری وا رفته بود. به قاضی نگاه کرد. قاضی با عصبانیت به مرد بدهکار گفت: «ساکت باش! ای مرد طبری برو و این کار را انجام بده».

مرد طبری مردد بود. تا دمِ در رفت و گفت: «اگر درخت باور نکرد، اگر درخت حرکتی نکرد چه؟».

قاضی گفت: «بیا ای مرد! این مُهر من است. شک نکن با دیدن این مُهر، درخت به‌سرعت پیش من می‌آید».

مرد طبری با شانه‌های افتاده رفت و قاضی و مرد بدهکار تنها ماندند. قاضی گفت: «نفر بعد بیاید».